Phạm Lực – Người họa sĩ vẽ bằng linh cảm và ký ức
Trong kho tàng hội họa hiện đại Việt Nam, Phạm Lực là một trong những tên tuổi hiếm hoi tạo dựng được bản sắc riêng từ chất liệu đến cách biểu đạt. Là một trong những người đầu tiên vẽ trên bao tải – loại vải thô dùng trong thời chiến để đựng gạo, đạn dược – ông không chọn chất liệu ấy chỉ vì hoàn cảnh khan hiếm, mà còn bởi nó mang linh hồn của một thời kỳ khắc nghiệt. Những mảnh vải bao bố bị đóng đinh, rạn nứt và sần sùi ấy trở thành “tấm toan của chiến tranh và ký ức”, nơi ông gửi gắm những điều lớn lao bằng thứ ngôn ngữ gần gũi nhất. Chính từ nền tảng đó, tác phẩm “Chợ hoa Hàng Lược” ra đời, không chỉ là một bức tranh Tết mà còn là một bản giao hưởng thị giác về Hà Nội xưa – nơi bao lớp ký ức được dệt nên bằng màu sắc, hình khối và cảm xúc.
Không gian thị dân – Từ ký họa đến bản đồ văn hóa
Với bố cục ngang dài (50×110cm), Phạm Lực gợi mở một không gian mở rộng theo chiều dòng chảy ký ức. Chợ hoa Hàng Lược – một địa danh mang đậm dấu ấn Tết Hà Nội – hiện lên không phải như một lát cắt tĩnh, mà như một khúc phim chuyển động. Những mái nhà, rặng cây, bó hoa, người bán – người mua… tất cả kết nối thành một dòng năng lượng thị giác không ngắt quãng. Chính những đường xiên chéo – một thủ pháp đặc trưng trong tranh Phạm Lực – làm cho bố cục trở nên động, cuốn hút và gợi cảm.
Chiếc nón lá xuất hiện như một mô-típ tạo hình được lặp đi lặp lại, không chỉ như một dấu ấn thẩm mỹ mà còn là biểu tượng văn hóa – vừa gợi hình người phụ nữ, vừa tạo nhịp điệu cho toàn bộ bức tranh. Đây là ngôn ngữ hình họa mang chất dân gian hiện đại, được tinh luyện qua lăng kính cá nhân của họa sĩ.
Màu sắc – Thổn thức một mùa xuân cũ
Không rực rỡ như tranh lụa, cũng không trầm lặng như sơn mài, màu sắc trong “Chợ hoa Hàng Lược” là sự hòa quyện tinh tế giữa cảm xúc và ký ức. Những mảng đỏ, vàng, xanh, trắng không phải để mô tả hiện thực, mà để “kích hoạt hoài niệm”. Cách chồng lớp, cào xước, để lại vết lộ chất vải tạo cảm giác thô mộc, tự nhiên, như thể bức tranh đang thở cùng nhịp sống phố cổ.
Điều đặc biệt là chất bao bố, với những lỗ nhỏ, vết rạn, thớ vải đan ngang dọc – không bị họa sĩ che giấu mà được khai thác triệt để như một phần cấu trúc biểu đạt. Chính điều này khiến bức tranh mang hơi thở thời gian – vừa cổ kính, vừa hiện đại.
Con người – Chất thơ của đời sống đô thị
Phạm Lực chưa bao giờ đặt nặng việc thể hiện chân dung cá nhân mà luôn hướng đến cộng đồng. Trong tranh ông, con người không được cá biệt hóa mà trở thành biểu tượng sống động của văn hóa. Một bà mẹ bồng con, một cô gái cúi nghiêng, một đứa trẻ đang chơi… Những dáng người ấy không ai rõ mặt, nhưng ai cũng có thần. Thần ấy không nằm ở nét mặt mà nằm ở động tác, bố cục và sự kết nối.
Ở đây, con người là trung tâm, là linh hồn của bức tranh, là nơi hội tụ mọi giá trị – từ cảm xúc, truyền thống đến mỹ học đô thị. Mỗi nhân vật trong tranh như đang kể một mẩu chuyện nhỏ, góp phần vào bản giao hưởng lớn của phố chợ Hà Nội.
Khi hội họa trở thành ký ức thị giác đô thị
“Chợ hoa Hàng Lược” không chỉ là một bức tranh mang tính mô tả, mà là một tác phẩm tư liệu tinh thần. Nó không chỉ ghi lại hình ảnh mà còn tái hiện không khí, không chỉ gợi cái đẹp mà còn đánh thức tiềm thức. Nơi đó, người xem bắt gặp một Hà Nội không còn nguyên vẹn, nhưng vẫn sống động – không phải bằng hiện thực, mà bằng hơi thở ký ức.
Tác phẩm ấy cũng cho thấy khả năng chuyển hóa hội họa thành bản đồ ký ức đô thị, nơi văn hóa không nằm trong bảo tàng mà len lỏi trong mỗi phiên chợ, mỗi nụ cười và sắc hoa ngày Tết.
Lời kết: Một bài thơ bằng chất liệu thời gian
“Chợ hoa Hàng Lược” là minh chứng sống động cho quan niệm sáng tác của Phạm Lực: vẽ là sống, là kể chuyện bằng tranh, là lưu giữ thời gian qua từng thớ vải, từng lớp màu, từng chuyển động con người. Với bức tranh này, ông đã không chỉ khắc họa một không gian, mà còn ghi dấu một tinh thần – tinh thần Hà Nội, tinh thần Tết, tinh thần của những người yêu ký ức và gìn giữ cái đẹp dung dị của đời sống.
Và như thế, “Chợ hoa Hàng Lược” không còn là tranh – mà là một bản giao hưởng mùa xuân, một lời thủ thỉ của quá khứ gửi tới hiện tại, nơi hoa, người và nỗi nhớ cùng nở rộ mỗi độ xuân về.
Nguồn chất liệu bao bố đóng đinh từng được Phạm Lực sử dụng từ thời chiến tranh chống Mỹ, khi ông còn là họa sĩ trong quân đội. Ban đầu, do không có toan vẽ, ông tận dụng các bao tải đựng gạo, đạn và hàng viện trợ – được tháo ra, căng lên bằng đinh sắt trên khung gỗ – để làm nền cho những sáng tác đầu tiên. Dần dần, chính chất liệu ấy trở thành “thương hiệu” hội họa Phạm Lực, gắn liền với những tác phẩm giàu cảm xúc và chiều sâu lịch sử.
