Phạm Lực – Vẽ Là Sống, Sống Là Vẽ
Chiến tranh và hòa bình – chân dung hội họa một đời người
Lời bình của TS. Phạm Hà – Chủ tịch LuxGroup
Trong dòng chảy của mỹ thuật hiện đại Việt Nam, Phạm Lực là một biểu tượng không thể thay thế. Sinh năm 1943 tại Huế, lớn lên ở Hà Nội, Phạm Lực bước vào thế giới hội họa từ năm 1956, khi theo học tại Trường Trung cấp Mỹ thuật. Từ rất sớm, ông đã ý thức được sứ mệnh của nghệ thuật không chỉ là cái đẹp – mà là cái sống, cái thật, và cái cần được kể lại.
Là họa sĩ quân đội, ông gắn bó với chiến trường trong suốt hai cuộc kháng chiến lớn của dân tộc. Phạm Lực không chỉ là người chứng kiến lịch sử, mà là người ghi chép lịch sử bằng màu, bằng đường nét, bằng linh cảm nghệ thuật trước nhịp thở sống còn của dân tộc.
Vẽ giữa bom đạn – hội họa của sự sống
Không phải từ ký ức, cũng không từ tưởng tượng, tranh chiến tranh của Phạm Lực là hiện thực sống động – được ký họa ngay trong khói lửa, hầm hào, hành lang bệnh viện dã chiến, hay trên boong tàu ngoài mặt trận. Ông vẽ bằng bất cứ chất liệu gì có thể: bao tải cũ, vải bạt quân đội, giấy báo, giấy gói thuốc – những vật liệu thô mộc trở thành chứng tích sống động cho một nền hội họa kháng chiến đầy chất sử thi.
Ở Phạm Lực, hội họa là hành vi cấp thiết – không chờ đợi, không tô vẽ. Những nét bút của ông mang tốc lực của thời gian, bút lực của sinh tồn, và sức nén cảm xúc đến nghẹt thở. Tranh không chỉ để “xem” mà để “sống cùng” – mỗi bức là một ám ảnh, một tiếng nói không lời, một sự thật không thể lãng quên.
Tranh ông không ca ngợi chiến thắng bằng biểu tượng, mà khắc họa con người trong chiến tranh: người mẹ già gục bên xác con, em bé run rẩy bên xác mẹ, người lính quấn băng trên đầu nhưng tay vẫn nắm chắc lựu đạn… Từng ánh mắt, dáng ngồi, bước chân đều chất chứa một trời số phận. Tranh ông – dù đầy đau thương – vẫn thấm đẫm lòng nhân hậu. Đó là hội họa của sự sống – sinh ra từ chiến tranh, vượt qua cái chết, để giữ lấy ký ức, và hóa giải nỗi đau bằng nghệ thuật.
Chiến tranh – vượt qua bằng vẽ, hòa bình – chữa lành bằng vẽ
Năm 1975 – đất nước thống nhất, hòa bình trở lại. Với Phạm Lực, đó không chỉ là dấu mốc lịch sử, mà là bước ngoặt nội tâm. Ông tiếp tục vẽ – không phải để nghỉ ngơi – mà để tái thiết đời sống tinh thần bằng hội họa. Từ những bức tranh khốc liệt thời chiến, ông chuyển mình sang nhịp điệu sâu lắng, chan chứa của hậu chiến. Hòa bình trong tranh ông không là viễn cảnh hồng tươi, mà là hiện thực đẫm mồ hôi: người nông dân ra đồng, người mẹ khâu vá, đứa trẻ ngồi học bài trong nhà lá dột.
Ở thời kỳ nào, tranh Phạm Lực cũng không tô điểm hiện thực, càng không chạy theo xu hướng thị trường. Ông vẽ như thở, như sống. Tranh ông là hồi âm thầm thì của đời sống lam lũ nhưng lấp lánh tình người.
Từ miền núi đến miền biển, từ thôn quê đến phố thị – Phạm Lực đi khắp dải đất hình chữ S, để vẽ – không ngơi nghỉ. Những phác thảo của ông mang hơi thở của đồng bào, của thiên nhiên, của từng nhịp sống đời thường. Chính điều ấy làm nên sức sống bền bỉ và giá trị nhân văn trong từng tác phẩm.
Một phong cách riêng – một trường phái Phạm Lực
Có thể nói, Phạm Lực là một “trường phái” đặc biệt trong hội họa Việt Nam – nơi không có quy phạm nào ngoài sự chân thật. Bút pháp của ông không trau chuốt hình thức, mà là sự kết tinh của trực giác, kỹ năng và trải nghiệm. Đó là đường nét phóng khoáng nhưng không vụng về, màu sắc táo bạo nhưng đầy tiết chế – một sự cân bằng kỳ lạ giữa tự do và kỷ luật, giữa bản năng và tư duy nghệ thuật.
Tranh Phạm Lực không cần lời chú thích, không cần kiến giải – người xem có thể chạm tới ngay bằng cảm xúc. Đó là thứ ngôn ngữ nghệ thuật mang tính phổ quát, vượt qua giới hạn của ngôn ngữ, địa lý, hay thời đại.
Nếu nhiều họa sĩ chọn đi tàu nhanh trên con đường nghệ thuật – Phạm Lực đi bộ. Ông bước chậm, nhưng từng bước in dấu thời gian, con người và ký ức dân tộc. Nếu nhiều người lấy xưởng vẽ làm nơi sáng tạo, thì ông mang giá vẽ đi vào đời sống – để nghệ thuật không bị cô lập, mà hòa quyện trong từng nhịp đập cuộc sống.
Vẽ là sống – sống là vẽ
Lê Huy Cẩn – người thầy đầu tiên – từng dạy ông: “Không có gì ngoài hiện thực.” Phạm Lực suốt đời đi theo con đường ấy. Nhưng hiện thực với ông không phải là thứ để sao chép – mà để cảm nhận, hóa thân, và truyền lại.
Tranh ông là tập hợp những “nhân vật sống” – không phải mẫu hình – mà là những linh hồn mang hình hài người lính, người mẹ, đứa trẻ, bà cụ… Tất cả hiện diện với đầy đủ nỗi buồn, nụ cười, nỗi sợ, hy vọng – những xúc cảm tạo nên nhân tính và nghệ thuật đích thực.
Phạm Lực không tách biệt vẽ và sống. Với ông, sống chính là vẽ – và vẽ là một cách sống. Từng ngày trôi qua là một ngày ông mang cọ ra để ghi chép đời sống bằng hội họa. Chính điều đó làm nên sự độc đáo và sức sống mãnh liệt của ông trong dòng chảy mỹ thuật hiện đại.
Lời kết
Ở tuổi gần 80, Phạm Lực vẫn vẽ mỗi ngày cho đến khi liệt không thể vẻ. Vẽ bằng cảm xúc, bằng đôi mắt từng nhìn thấy chiến tranh, bằng trái tim chưa nguôi nỗi đau đất nước, và bằng tình yêu thương vô điều kiện với con người Việt Nam. Ông không đi tìm sự bất tử trong bảo tàng hay đấu giá – mà tìm nó trong trái tim người xem, trong ký ức dân tộc.
Phạm Lực – vẽ là sống, sống là vẽ. Trọn vẹn, thủy chung, và đầy yêu thương.
